🍪 बाजारात मिळणाऱ्या बिस्कीटांचे दुष्परिणाम – आरोग्यावर होणारे घातक परिणाम

प्रस्तावना  

आजच्या धकाधकीच्या जीवनशैलीत पटकन खाता येईल असा हलका नाश्ता किंवा चहाबरोबर स्नॅक म्हणून बिस्कीट हा सर्वात जास्त वापरला जाणारा पदार्थ आहे. किंमत स्वस्त, चवदार, सहज उपलब्ध आणि पॅकेट उघडताच तयार म्हणून बहुतेक कुटुंबांत बिस्कीटांचा वापर दररोज होतो. लहान मुलं, विद्यार्थी, ऑफिसला जाणारे तरुण, वृद्ध – सर्व वयोगटांमध्ये बिस्कीट लोकप्रिय आहे.

पण या लोकप्रियतेच्या आड एक कटू सत्य दडलेलं आहे. बाजारात मिळणाऱ्या बिस्कीटांमध्ये मैदा, रिफाइंड साखर, हायड्रोजनेटेड तेल, ट्रान्स फॅट्स, कृत्रिम रंग व फ्लेवर्स, प्रिझर्व्हेटिव्ह्ज यांचा प्रचंड प्रमाणात वापर केला जातो. हे सर्व घटक केवळ पोट भरण्यासाठी असले तरी आरोग्याच्या दृष्टीने मात्र घातक ठरतात. दीर्घकाळ यांचे सेवन केल्याने लठ्ठपणा, मधुमेह, हृदयविकार, पचनसंस्थेचे आजार, हार्मोनल असंतुलन, अगदी कॅन्सरपर्यंत धोके वाढतात.

या लेखामध्ये आपण बाजारातील बिस्कीटांची खरी वस्तुस्थिती, त्यामागचे घातक घटक, शरीरावर होणारे परिणाम आणि घरगुती पर्याय याबद्दल सविस्तर पाहू.

---

१. बिस्कीटांचा इतिहास आणि लोकप्रियता

बिस्कीट हे खरेतर ब्रेड भाजून तयार करण्यात येणाऱ्या “बिस कोक्टस” (Biscuit = Twice Baked) या पद्धतीतून उद्भवलं. ब्रिटिश काळात भारतात याचा प्रसार झाला आणि हळूहळू “चहाबरोबर बिस्कीट” हा संस्कारच झाला.

आज बाजारात बिस्कीटांचे शेकडो ब्रँड्स आहेत.

•  ग्लुकोज, क्रीम बिस्कीट्स, चॉकलेट फ्लेवर्स यासारखी सामान्य उत्पादने.

• “हेल्दी” नावाखाली डायजेस्टिव्ह, फायबर रिच, ओट्स बिस्कीट्स.

• मुलांसाठी रंगीबेरंगी व क्रीमने भरलेले आकर्षक बिस्कीट्स.

लोकप्रियता इतकी की भारतातच दरवर्षी ३० हजार कोटी रुपयांपेक्षा अधिक बिस्कीटांची विक्री होते.

---

२. बिस्कीटांमध्ये वापरले जाणारे घटक

(अ) मैदा (Refined Flour)

• गव्हामधून ब्रॅन व जर्म वेगळं करून फक्त स्टार्च राहतो.

• फायबर पूर्णपणे नष्ट होतं.

• पचायला जड, रक्तातील साखर पटकन वाढवतो.

(ब) साखर (Refined Sugar / High Fructose Corn Syrup)

• जास्त प्रमाणात वापरली जाते.

• लठ्ठपणा, दातांची कीड, मधुमेहाचा धोका वाढतो.

(क) हायड्रोजनेटेड तेल व ट्रान्स फॅट्स

• शेल्फ लाईफ वाढवण्यासाठी व कुरकुरीतपणा आणण्यासाठी वापरले जाते.

• हृदयविकार, ब्लॉकेज, स्ट्रोक याला कारणीभूत.

(ड) कृत्रिम रंग व फ्लेवर्स

• मुलांना आकर्षित करण्यासाठी घातलेले.

• लांब काळ वापरल्यास यकृत, मेंदू व हार्मोन्सवर परिणाम.

(ई) प्रिझर्व्हेटिव्ह्ज (INS कोड्स)

• पॅकेट उघडल्यावर महिनोन् महिने खराब न होण्यासाठी.

• हे रसायन शरीरात साचून टॉक्सिन्स वाढवतात.

(फ) मीठ (सोडियम)

• काही बिस्कीटांमध्ये लपून मोठ्या प्रमाणात.

• उच्च रक्तदाब व मूत्रपिंडांवर ताण.

---

३. बिस्कीटांचे आरोग्यावर होणारे दुष्परिणाम

(१) पचनसंस्थेवर परिणाम

• मैद्यामुळे बद्धकोष्ठता वाढते.

• पोटात जडपणा, गॅस, अ‍ॅसिडिटी निर्माण होते.

• दीर्घकाळात इरिटेबल बॉवेल सिंड्रोम ची शक्यता.

(२) लठ्ठपणा आणि वजन वाढ

• २–३ बिस्कीटांमध्येच १०० कॅलरीज मिळतात.

• पोट भरत नाही, पण चरबी वाढते.

• सतत खाल्ल्यास Obesity लवकर येतो.

(३) मधुमेहाचा धोका

• Glycemic Index खूप जास्त.

• साखरेचं प्रमाण अचानक वाढल्याने इन्सुलिन रेसिस्टन्स होते.

• “Pre-Diabetes” पासून Type 2 Diabetes पर्यंत वाटचाल.

(४) हृदयविकार व रक्तवाहिन्या

• ट्रान्स फॅट्समुळे LDL (वाईट कोलेस्टेरॉल) वाढतो.

• HDL (चांगलं कोलेस्टेरॉल) कमी होतं.

• ब्लॉकेज, हृदयविकाराचा झटका, स्ट्रोक यांचा धोका.

(५) यकृत व मूत्रपिंडांवर ताण

• प्रिझर्व्हेटिव्ह्जमुळे लिव्हर डिटॉक्स क्षमता कमी होते.

• मूत्रपिंडावर रसायनांचा भार.

• Fatty Liver ची समस्या वाढते.

(६) मुलांवरील दुष्परिणाम

• पोषणाऐवजी रिकाम्या कॅलरीज.

• दातांची कीड, Hyperactivity, लक्ष केंद्रीकरणाची अडचण.

• उंची व हाडांच्या विकासात अडथळा.

(७) हार्मोनल असंतुलन

• कृत्रिम फ्लेवर्समुळे हार्मोन्स बिघडतात.

• महिलांमध्ये PCOS, थायरॉईडच्या तक्रारी.

---

४. दीर्घकालीन आजारांची शक्यता

• Metabolic Syndrome – लठ्ठपणा + मधुमेह + उच्च रक्तदाब यांचा एकत्रित परिणाम.

• Cancer Risk – काही कृत्रिम रंगांमुळे Carcinogenic Effect.

• Neurological Problems – मुलांमध्ये चिडचिडेपणा, मोठ्यांमध्ये नैराश्य.

---

५. “हेल्दी बिस्कीट” नावाखाली होणारी फसवणूक

बाजारात “Digestive”, “Sugar Free”, “Multigrain”, “Oats” अशा नावाखाली अनेक बिस्कीट येतात.

• “Sugar Free” बिस्कीटमध्ये Artificial Sweeteners जे मूत्रपिंडांसाठी घातक.

• “Digestive” मध्ये १०–१५% गहू, बाकी मैदा व साखरच.

• “Multigrain” म्हणजे फक्त पॅकेजिंगवरील आकर्षण.
  म्हणून ग्राहकांची मोठी फसवणूक होते.

---

६. घरगुती व नैसर्गिक पर्याय

• नाचणी, गहू, ज्वारीचे घरगुती बिस्कीट – तूप किंवा नारळ तेल वापरून.

• खजूर, अंजीर व सुका मेव्याचे लाडू – नैसर्गिक गोडवा.

• भाजलेला चिवडा, मुरमुरे, कुरमुरे – हलका व पचायला सोपा.

• ताजे फळं व सलाड – पोषक आणि फायबरयुक्त.

• ओट्स व मधाचे कुकीज – घरच्या घरी सहज बनवता येणारे.

---

७. ग्राहक म्हणून जागरूकता

• नेहमी Ingredients Label नीट वाचावी.

• “Hydrogenated Oil”, “INS”, “Artificial Flavour” असलेले टाळावेत.

• मुलांना रोजच्या आहारात बिस्कीट न देता फळं, सुका मेवा द्यावा.

• स्वतःसाठी “कमी प्रमाणात, कधीमधी” हा नियम पाळावा.

---

प्र. १: रोज बिस्कीट खाल्ल्यास काय होऊ शकतं?
👉 लठ्ठपणा, मधुमेह, हृदयविकार आणि पचनाच्या तक्रारी वाढतात.

प्र. २: मुलांसाठी बिस्कीट योग्य का नाही?
👉 मुलांच्या वाढीसाठी आवश्यक प्रोटीन, जीवनसत्त्वे यात नसतात. शिवाय दातांची कीड व चिडचिड वाढते.

प्र. ३: “डायजेस्टिव्ह बिस्कीट” खरंच आरोग्यदायी आहेत का?
👉 नाही. बहुतेक बिस्कीटांमध्ये मैदा, साखर आणि प्रिझर्व्हेटिव्ह्ज असतात.

प्र. ४: बिस्कीट टाळून कोणते स्नॅक्स खावेत?
👉 घरगुती बिस्कीट, खजूर-मेव्याचे लाडू, ताजे फळं, भाजलेला चिवडा हे उत्तम पर्याय.

---

निष्कर्ष

बाजारातील बिस्कीट हे सोपं आणि चविष्ट स्नॅक असलं तरी त्यामध्ये असणारे मैदा, साखर, ट्रान्स फॅट्स, कृत्रिम फ्लेवर्स आणि प्रिझर्व्हेटिव्ह्ज हे शरीरासाठी दीर्घकाळ घातक ठरतात. पचनसंस्था, हृदय, यकृत, मूत्रपिंड, हार्मोन्स आणि मुलांच्या विकासावर त्याचा गंभीर परिणाम होतो.

म्हणूनच, रोजच्या जीवनात बिस्कीटांवर अवलंबून राहण्यापेक्षा घरगुती, नैसर्गिक आणि पारंपरिक स्नॅक्स खाणं अधिक सुरक्षित, पोषक आणि आरोग्यदायी आहे.

---

📖 अधिक माहिती साठी वाचा:

www.aarogyachivaat.in