2025 मधील डेंग्यूच्या लाटेचं कारण काय?
2025 मधील डेंग्यूच्या लाटेचं कारण काय?
2025 सालामध्ये भारतासह अनेक देशांमध्ये डेंग्यूची लाट मोठ्या प्रमाणावर दिसून आली आहे. मागील काही वर्षांमध्ये डेंग्यूच्या प्रमाणात वर्षानुवर्षे वाढ होत असली, तरी यंदाची लाट अधिक वेगवान आणि धोकादायक ठरत आहे. विविध राज्यांतील शहरी आणि ग्रामीण भागांमध्ये डेंग्यूच्या रुग्णसंख्येमध्ये झपाट्याने वाढ होत असून, यामुळे आरोग्य यंत्रणांपुढेही मोठं आव्हान उभं राहिलं आहे. या लेखामध्ये आपण पाहूया की 2025 मधील डेंग्यूच्या लाटेमागील नेमकी कारणं काय आहेत, त्याचं स्वरूप, त्याचे परिणाम, आणि आपण याला सामोरे कसं जाऊ शकतो.
1. हवामान बदल आणि त्याचा परिणाम
2025 मध्ये हवामानात झालेल्या बदलांचा डेंग्यूच्या वाढीवर थेट परिणाम दिसून आला. तापमान वाढ, अनियमित पाऊस आणि उच्च आर्द्रता यामुळे डेंग्यू पसरवणाऱ्या Aedes aegypti डासांची संख्या लक्षणीय वाढली.
El Niño प्रभाव: यंदा El Niño हवामान चक्राचा प्रभाव भारतात स्पष्टपणे जाणवला. यामुळे काही भागांत पावसाचे प्रमाण वेळेआधी आणि अधिक प्रमाणात वाढले. या वातावरणात डासांसाठी अंडी घालण्यासाठी आणि वाढीसाठी योग्य परिस्थिती तयार झाली.
लांबलेला पावसाळा: काही भागांत पावसाळा लांबला, त्यामुळे डासांची संख्या ऑक्टोबर-नोव्हेंबरमध्येही वाढलेली दिसली.
हवामानातील ह्या बदलांमुळे केवळ डासांची संख्या वाढली नाही, तर त्यांचा जीवनचक्रही वेगाने पूर्ण झाला, यामुळे लवकरात लवकर संक्रमित डास तयार होऊ लागले.
2. डेंग्यू विषाणूचे नवीन प्रकार (DENV-3 चे आगमन)
डेंग्यू हा एक विषाणूजन्य आजार असून, याचे एकूण ४ प्रकार (serotypes) आहेत: DENV-1, DENV-2, DENV-3, DENV-4. या वर्षी विशेषतः DENV-3 या प्रकाराची मोठ्या प्रमाणावर नोंद झाली आहे.
DENV-3 अधिक धोकादायक का?
यामुळे गंभीर लक्षणे आणि रुग्णालयात दाखल होण्याचे प्रमाण अधिक.
पूर्वी दुसऱ्या प्रकारामुळे संक्रमित व्यक्तींना DENV-3 झाल्यास जास्त धोका निर्माण होतो.
PAHO (Pan American Health Organization) च्या अहवालानुसार, 2024 च्या उत्तरार्धात DENV-3 च्या संक्रमणामध्ये दक्षिण अमेरिकेत वाढ झाली होती आणि 2025 पर्यंत भारतातही हे प्रमाण मोठं झालं.
3. शहरीकरण आणि लोकवस्तीतील वाढ
भारतामध्ये झपाट्याने वाढणारी लोकसंख्या आणि अनियंत्रित शहरीकरण हे डेंग्यूच्या वाढीस कारणीभूत ठरले आहेत.
डासांना अनुकूल वातावरण: अनधिकृत वसाहती, अपुरी स्वच्छता, पाण्याचे साठे – हे सर्व डासांच्या प्रजननासाठी पोषक आहेत.
पाणी साठवण्याच्या पद्धती: अनेक ठिकाणी नागरिक प्लास्टिकच्या टाक्या, बादल्या किंवा खुल्या ड्रममध्ये पाणी साठवतात, जे Aedes डासांच्या अंड्यांसाठी उत्तम ठिकाण बनते.
विशेषतः मुंबई, नागपूर, दिल्ली, लुधियाना यांसारख्या शहरांमध्ये ही स्थिती अधिक गंभीर झाली आहे.
4. स्थानिक उपाययोजनांची कमतरता
डेंग्यूच्या प्रतिबंधासाठी स्थानिक पातळीवर उपाययोजना गरजेच्या असतात. परंतु काही ठिकाणी या उपाययोजनांमध्ये सातत्य आणि काटेकोरपणा नसल्यामुळे संक्रमण वाढले.
नागपूर: मार्च 2025 मध्ये नागपूरमध्ये डास प्रजनन निर्देशांक (House Index) 49.76% इतका होता, जो 10% पेक्षा अधिक असू नये.
मुंबई: मे महिन्यातच डेंग्यू प्रकरणांमध्ये 500% वाढ झाली, कारण पावसाळा वेळेपेक्षा लवकर सुरू झाला आणि पालिकेची तयारी अपुरी राहिली.
लुधियाना: "हर शुक्रवारी – डेंग्यू ते वार" मोहिमेद्वारे नागरिकांमध्ये जनजागृती केली जात आहे, परंतु अनेक ठिकाणी अजूनही डास साठ्यांवर कारवाई होत नाही.
5. जनजागृती आणि आरोग्य शिक्षणाचा अभाव
आजही डेंग्यूविषयी संपूर्ण माहिती लोकांपर्यंत पोहोचलेली नाही. अनेक नागरिकांना डेंग्यू कसा होतो, याची लक्षणं काय आहेत, आणि यापासून बचाव कसा करता येतो – याची माहिती अपुरी आहे.
सामान्य गैरसमज: डेंग्यू फक्त पावसाळ्यात होतो, केवळ झोपेच्या वेळेत डास चावतो, असे अनेक गैरसमज लोकांमध्ये आहेत.
शाळा व संस्थांमध्ये कार्यक्रमांची कमतरता: डास निर्मूलन, पाण्याच्या साठ्यांबाबत खबरदारी यावर नियमित शालेय कार्यक्रम आवश्यक आहेत.
6. आरोग्य यंत्रणेवरचा वाढता ताण
डेंग्यूच्या रुग्णांमध्ये झपाट्याने वाढ झाल्यामुळे अनेक ठिकाणी सरकारी आणि खाजगी रुग्णालयांमध्ये खाटांची कमतरता जाणवली. त्याचबरोबर रक्त प्लेटलेट्स कमी झाल्यामुळे रक्तदात्यांची मागणीही वाढली.
रुग्णालयांतील भार: काही जिल्ह्यांमध्ये एकाच वेळी डेंग्यू, मलेरिया आणि व्हायरल फिव्हरच्या रुग्णांमध्ये वाढ झाल्यामुळे रुग्णालयांमध्ये गोंधळाची स्थिती निर्माण झाली.
डॉक्टर व परिचारिकांचा तुटवडा: विशेषतः ग्रामीण भागांमध्ये प्रशिक्षित स्टाफचा अभाव हे एक मोठं आव्हान ठरत आहे.
7. उपाय आणि भविष्यासाठी दिशा
डेंग्यू रोखण्यासाठी केवळ वैयक्तिक खबरदारी नव्हे, तर सामाजिक पातळीवर प्रयत्न आवश्यक आहेत. यासाठी खालील उपाय महत्त्वाचे ठरू शकतात:
🔹 1. पाण्याचा साठा टाळा:
आठवड्यातून एकदा घरातील सर्व भांडी, टाक्या, कुलर स्वच्छ करा.
पाण्याची साठवणूक झाकणांनी झाका.
🔹 2. पूर्ण बाह्यांचे कपडे वापरा:
विशेषतः सकाळी 6 ते 10 आणि संध्याकाळी 4 ते 7 या वेळेत डास सक्रीय असतात.
🔹 3. डास प्रतिबंधक वापरा:
मच्छरदाणी, रेपेलंट, फॉगिंग, आणि नैसर्गिक उपाय (तुळस, लिंबूगवत, निलगिरी तेल)
🔹 4. सामुदायिक सहभाग:
शाळा, सोसायटी, ऑफिसमध्ये स्वच्छता मोहीम राबवा.
लोकल गट तयार करून नियमित सर्वेक्षण करा.
🔹 5. स्थानिक प्रशासनाची भूमिका:
नियमित फॉगिंग, डास नियंत्रण मोहिमा, आणि जनजागृतीचे कार्यक्रम सशक्तपणे राबवले पाहिजेत.
🔹 6. लस (Vaccine) विषयक माहिती:
भारतात Qdenga नावाची डेंग्यू लस सध्या आंतरराष्ट्रीय स्तरावर उपलब्ध आहे, परंतु भारतात सर्वसामान्यांसाठी ती उपलब्ध होण्यासाठी आणखी वेळ लागण्याची शक्यता आहे.
निष्कर्ष:
2025 मध्ये डेंग्यूच्या लाटेमागे हवामान बदल, विषाणूचे नवीन प्रकार, शहरीकरण, अपुरी जनजागृती आणि स्थानिक प्रशासनाच्या अक्षमतेचा मिळून परिणाम दिसून आला आहे. ही एक आरोग्याचीच नव्हे, तर सामाजिक जबाबदारीही आहे. प्रत्येक नागरिकाने स्वतःच्या पातळीवर खबरदारी घेतल्यास आणि स्थानिक संस्था, शाळा, सोसायट्यांनी एकत्रितपणे प्रयत्न केल्यास आपण डेंग्यूवर नक्कीच मात करू शकतो.
आपल्या आरोग्यासाठी सजग राहा, माहिती शेअर करा आणि सामूहिक कृतीत भाग घ्या – हीच डेंग्यूविरोधातील खरी लस आहे!
Comments
Post a Comment