“Scrub Typhus in Monsoon – Beware the Black Spot Fever!” “स्क्रब टायफस – पावसाळ्यातील ‘ब्लॅक स्पॉट’ रोगाचा धोका”

🦠 स्क्रब टायफस – पावसाळ्यातील ‘ब्लॅक स्पॉट’ रोगाचा धोका!

प्रस्तावना

पावसाळा सुरू होताच आपल्या आरोग्यावर विविध प्रकारचे संसर्गजन्य आजार आक्रमण करतात. डेंग्यू, मलेरिया, लेप्टोस्पायरोसिस यांसारख्या आजारांबरोबरच सध्या एक नवीन आणि धोकादायक रोग लोकांमध्ये चर्चेचा विषय ठरत आहे – स्क्रब टायफस (Scrub Typhus).

हा आजार ब्लॅक स्पॉट फिव्हर या नावानेही ओळखला जातो. विशेषतः ग्रामीण व निसर्गाच्या सान्निध्यात राहणाऱ्या लोकांमध्ये याचा धोका अधिक असतो. महाराष्ट्रासह संपूर्ण देशभर याचा प्रभाव वाढताना दिसतोय.

---

✅ स्क्रब टायफस म्हणजे काय?

स्क्रब टायफस हा Orientia tsutsugamushi नावाच्या जिवाणूमुळे होतो, जो चिगर माईट (chigger mite) नावाच्या सूक्ष्म कीटकांच्या चाव्याने माणसात प्रवेश करतो. या कीटकांचे प्रमाण प्रामुख्याने गवताळ, दमट आणि पावसाळी भागांमध्ये अधिक असते.

चाव्याच्या ठिकाणी काळसर डाग (Eschar / Black Spot) तयार होतो – म्हणूनच याला 'ब्लॅक स्पॉट फिव्हर' असंही म्हणतात.

---

🌧️ पावसाळ्याशी काय संबंध?

पावसाळ्यामुळे हवामानात ओलावा आणि गवताळ भागात चिगर कीटकांची संख्या झपाट्याने वाढते. ग्रामीण भागांतील शेती, जंगलात जाणं किंवा झाडाझुडपांमध्ये खेळणं यामुळे माणसाचा या कीटकांशी संपर्क येतो आणि स्क्रब टायफसची लागण होते.

---

⚠️ स्क्रब टायफसची लक्षणं:

लक्षण	वर्णन
🌡️ उच्च ताप	अचानक वाढलेला ताप 104°F पर्यंत जाऊ शकतो
🕳️ काळसर डाग (eschar)	माईट चावलेल्या ठिकाणी काळसर पुळी/डाग
🤕 डोकेदुखी	तीव्र वेदना, थकवा
🤒 अंगदुखी	मणक्याजवळ, खांद्यात विशेषतः
🫁 खोकला / दम लागणे	श्वसनमार्गावर परिणाम
🤢 उलट्या, मळमळ	पाचन संस्थेवर दुष्परिणाम
🧠 गोंधळ (Confusion)	गंभीर अवस्थेत मेंदूवर परिणाम

---

🧪 निदान कसे करतात?

• IgM ELISA हे स्क्रब टायफस शोधण्यासाठी सर्वात सामान्य रक्ततपासणीत वापरले जाणारे तंत्र आहे.

• PCR टेस्ट – जास्त अचूक परिणामासाठी.

• लक्षणं गंभीर असतील तर डॉक्टर लगेच निदानासाठी टेस्ट करायला सांगतात.

---

🧬 स्क्रब टायफसचे संभाव्य गुंतागुंती:

• मेंदूज्वर (Meningoencephalitis)

• फुफ्फुसदाह (Pneumonitis)

• किडनी फेल होणे

• मल्टी-ऑर्गन फेल्युअर (MOF)

• मृत्यू (उपचार न घेतल्यास मृत्यू दर 6%–30%)

---

💊 उपचार काय?

नियंत्रित केल्यास स्क्रब टायफस पूर्ण बरा होतो.

👨‍⚕️ वैद्यकीय उपचार:

• Doxycycline: सर्वसामान्य वापरली जाणारी अँटीबायोटिक

• Azithromycin: विशेषतः लहान मुलं व गरोदर महिलांसाठी

• Hydration + आराम: तात्काळ ताप उतरण्यासाठी

---

🛡️ खबरदारी कशी घ्याल?

🏡 घरात:

• घराभोवतीची झाडाझुडपं, गवत वेळेवर कापणं

• कीटकनाशक फवारणी

🌳 बाहेर जाताना:

• फुलशर्ट, फुलपँट, मोजे घालावेत

• पाय, हात, मान झाकून ठेवावेत

• Insect Repellent (DEET cream) वापरणं

• जंगलात किंवा शेतीवर गेल्यानंतर आंघोळ करणं

---

🌿 घरगुती उपाय व आयुर्वेद:

उपाय	उपयोग
लसूण आणि हळद	शरीरातील सूज कमी करण्यास उपयुक्त
आवळा रस	रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवतो
गिलोय काढा	ताप कमी करणारा नैसर्गिक उपाय
कोमट पाणी + सैंधव मीठ	अंगदुखी आणि थकवा कमी करण्यासाठी स्नान

---

📍 महाराष्ट्रातील संदर्भ

• कोकण, कोल्हापूर, नंदुरबार, गडचिरोली, चंद्रपूर – इथे स्क्रब टायफसचे रुग्ण समोर येत आहेत.

• शेतकरी, वने विभाग कर्मचारी, आदिवासी लोकसंख्या – यांना अधिक धोका

• जिल्हा रुग्णालयात स्क्रब टायफस तपासणी व उपचार मोफत

---

🏫 शासन आणि आरोग्य विभागाचे निर्देश:

• ग्रामीण प्राथमिक आरोग्य केंद्रांमध्ये जनजागृती मोहिमा

• पंचायत समिती व शाळांमध्ये माहिती फलक

• महिला व बालकल्याण विभाग मार्फत कुटुंबांपर्यंत माहिती पोहोचवणे

---

✅ निष्कर्ष:

पावसाळ्यात डासांपासून वाचण्याइतकंच चिगर माईटपासून वाचणं महत्त्वाचं आहे. स्क्रब टायफस हा आजार गंभीर असला तरी वेळेत निदान आणि उपचार घेतल्यास पूर्णपणे बरा होऊ शकतो. जागरुकता हाच सर्वोत्तम उपाय!

 

📖 अधिक माहिती साठी वाचा:

👉 www.aarogyachivaat.in