📱 स्क्रीन टाइम वाढल्यामुळे लहान मुलांच्या डोळ्यांच्या आणि मानसिक आरोग्यावर होणारे परिणाम

📱 स्क्रीन टाइम वाढल्यामुळे लहान मुलांच्या डोळ्यांच्या आणि मानसिक आरोग्यावर होणारे परिणाम

आजकालचा काळ हा डिजिटल युगाचा आहे. मोबाइल, टॅबलेट, लॅपटॉप आणि टीव्ही याशिवाय आपलं जीवन अपूर्ण वाटतं. विशेषतः कोरोनानंतर ऑनलाईन शिक्षणामुळे लहान मुलांनाही डिजिटल डिव्हायस वापरण्याची सवय लागली आहे. सुरुवातीला शिक्षणासाठी वापरले जाणारे स्क्रीन आता करमणूक, गेम्स, सोशल मीडिया यासाठीही वापरले जात आहेत. यामुळे मुलांचा ‘स्क्रीन टाइम’ म्हणजेच स्क्रीनकडे पाहण्याचा वेळ दिवसेंदिवस वाढत चालला आहे.

पण याचा परिणाम फक्त त्यांच्या अभ्यासावर नाही तर त्यांच्या डोळ्यांच्या आरोग्यावर, मानसिक स्थितीवर आणि सामाजिक वर्तणुकीवरही होत आहे. या ब्लॉगमधून आपण या विषयाचा सखोल आढावा घेणार आहोत.

---

📌 स्क्रीन टाइम म्हणजे काय?

‘स्क्रीन टाइम’ म्हणजे दिवसभरात कोणत्याही प्रकारच्या डिजिटल स्क्रीनकडे (जसे की मोबाइल, टीव्ही, लॅपटॉप) पाहण्यासाठी खर्च होणारा वेळ. लहान मुलांसाठी हा वेळ मर्यादित असावा, असे जागतिक आरोग्य संघटना (WHO) आणि अमेरिकन अकॅडमी ऑफ पेडियाट्रिक्स (AAP) यांनी सांगितले आहे:

• 2 वर्षांखालील मुलांसाठी – स्क्रीन वापर टाळावा

• 2 ते 5 वर्ष – दिवसातून 1 तासापर्यंत

• 6 वर्षांवरील मुलांसाठी – पालकांच्या नियंत्रणात मर्यादित स्क्रीन टाइम

पण आजकालच्या परिस्थितीत मुलं दिवसभरात 3-5 तासांपेक्षा अधिक वेळ स्क्रीनकडे बघतात.

---

👁️ डोळ्यांवर होणारे परिणाम

1. डिजिटल आय स्ट्रेन (Digital Eye Strain):

   • मोबाइलकडे सतत पाहिल्यामुळे डोळ्यांना ताण येतो.

   • डोळ्यांची जळजळ, थकवा, धुसर दिसणे ही लक्षणं दिसतात.

2. डोळ्यांची कोरडेपणा (Dry Eyes):

   • स्क्रीनकडे पाहताना पापण्या कमी झपकवल्या जातात, त्यामुळे डोळे कोरडे होतात.

3. लवकर चष्मा लागण्याची शक्यता:

   • 6 ते 12 वर्ष वयोगटात चष्मा लागण्याचं प्रमाण झपाट्याने वाढत आहे.

4. झोपेच्या वेळेचं बिघाड:

   • रात्री स्क्रीन वापरल्याने डोळ्यांना झोपेसाठी आवश्यक असणारे हार्मोन्स तयार होत नाहीत.

   • त्यामुळे झोप येत नाही, आणि दिवसभर थकवा जाणवतो.

---

🧠 मानसिक आरोग्यावर होणारे परिणाम

1. चिडचिडेपणा आणि संतुलन बिघडणे:

   • लहान मुलं स्क्रीन बंद केल्यावर चिडचिड करतात.

   • भावनांचं नियंत्रण कमी होतं.

2. एकाग्रतेत घट:

   • सततची स्क्रीन सवय मेंदूला तात्पुरती माहिती घेण्यासाठी सवयीचं करते.

   • अभ्यासात एकाग्रता राहत नाही.

3. सामाजिक कौशल्यांचा अभाव:

   • डिजिटल माध्यमांवर वेळ घालवणारी मुलं इतरांशी संवाद साधण्यात अडचणीत येतात.

4. निद्रानाश आणि थकवा:

   • स्क्रीनकडून उत्सर्जित होणारा ब्लू लाईट मेंदूचा नैसर्गिक घड्याळ बिघडवतो.

   • झोपेचा दर्जा खालावतो.

5. लो सेल्फ इस्टिम आणि चिंता:

   • सोशल मीडियावरचा दाखवलेला कृत्रिम परिपूर्णपणा पाहून लहान वयातच तुलना सुरू होते.

   • मुलं नैराश्यग्रस्त किंवा आत्मविश्वासहीन होतात.

---

🧒 लहान वयात स्क्रीन टाइम वाढण्याची कारणं

• ऑनलाइन शिक्षणाची गरज

• घरात खेळायला कमी जागा किंवा मैदाने उपलब्ध नसणे

• पालकांनी स्वतःही सतत मोबाइल वापरणे

• घरात संवादाऐवजी टीव्ही, युट्यूब, मोबाइल हेच करमणुकीची साधनं

---

✅ उपाय आणि मार्गदर्शन

1. स्क्रीन टाइमची मर्यादा ठरवा

• दिवसातून किती वेळ स्क्रीन वापरणार, याची स्पष्ट वेळापत्रक ठरवा.

• उदाहरण: अभ्यासासाठी 1 तास, करमणुकीसाठी 30 मिनिटं इ.

2. डिजिटल डिटॉक्सचा एक दिवस

• आठवड्यातून किमान एक दिवस संपूर्ण ‘नो-स्क्रीन डे’ ठेवा.

• त्या दिवशी खेळ, पुस्तक वाचन, चित्रकला अशा क्रियाकलापांना प्रोत्साहन द्या.

3. 20-20-20 नियम

• दर २० मिनिटांनी २० फूट दूर काहीतरी बघा, २० सेकंदासाठी.

• यामुळे डोळ्यांना आराम मिळतो.

4. ब्लू लाईट फिल्टर वापरा

• मोबाइल व लॅपटॉपमध्ये ‘नाईट मोड’ किंवा ब्लू लाईट फिल्टर वापरावा.

• यामुळे डोळ्यांवरचा ताण कमी होतो.

5. मुलांना ऑफलाइन खेळांची सवय लावा

• बोर्ड गेम्स, बागकाम, हस्तकला यांचा परिचय करून द्या.

• पालकांनीही त्यात सहभाग घ्यावा.

6. पोषणयुक्त आहार

• डोळ्यांच्या आरोग्यासाठी व्हिटॅमिन A, ओमेगा 3 युक्त आहार द्या.

• जसे की गाजर, साखरफुटी, अंडी, बदाम, माशांमधील तेल.

7. उपयुक्त मोबाईल अ‍ॅप्स वापरा

• Family Link, Kidslox, Qustodio सारख्या अ‍ॅप्समुळे पालक कंट्रोल ठेवू शकतात.

• वेळेची मर्यादा, अ‍ॅप लॉक इत्यादी सुविधा वापराव्यात.

---

📣 पालक आणि शिक्षकांसाठी काही महत्वाच्या सूचना

• मोबाईल हे खेळण्याचं साधन नाही हे मुलांना समजवा.

• अभ्यास आणि स्क्रीन यामधली समतोलता राखा.

• वेळोवेळी मुलांशी संवाद साधा.

• टीव्ही, मोबाइल बघताना मुलांच्या शेजारी राहून मार्गदर्शन करा.

• मोबाइल देणं ही ‘बक्षिस’ किंवा ‘शिक्षा’ ठरू नये.

---

📊 संशोधन काय सांगतं?

• 2023 मधील एका अभ्यासानुसार, भारतातील 6 ते 12 वयोगटातील 62% मुलांचा स्क्रीन टाइम दिवसाला 3 तासांपेक्षा जास्त आहे.

• WHO च्या माहितीनुसार स्क्रीन टाइम जास्त असणाऱ्या मुलांमध्ये वजनवाढ, निद्रानाश आणि एकाग्रतेच्या समस्या दिसून येतात.

• अमेरिकन पेडियाट्रिक्स अकॅडमीने "media plan" तयार करण्याचा सल्ला दिला आहे – म्हणजे पालकांनी घरात नियम ठरवणे.

---

🎯 निष्कर्ष

तंत्रज्ञानाचे फायदे अनेक आहेत, पण त्याचबरोबर संयम, नियंत्रण आणि मार्गदर्शन गरजेचे आहे. लहान वयातच स्क्रीन टाइमची योग्य सवय लागली, तर ते भविष्यकाळात अनेक मानसिक व शारीरिक अडचणींपासून वाचू शकतात.

आपण पालक, शिक्षक किंवा समाज म्हणून मुलांचं आरोग्य आणि मानसिक विकास याबाबत सजग राहणं हीच खरी काळाची गरज आहे.

---

आपलं मत काय?
तुमच्या घरी स्क्रीन टाइमबाबत काय धोरण आहे?
कृपया खाली कमेंटमध्ये सांगा आणि हा लेख इतर पालकांशी शेअर करा – कारण मुलांचं आरोग्य आपली जबाबदारी आहे!

---

लेखक: राम | ब्लॉग: @AarogyachiVaat.in

(आरोग्य विषयक माहितीसाठी आमचा ब्लॉग नियमित वाचा)

पावसाळ्यात रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवा – नैसर्गिक घरगुती उपायांनी स्वतःचं आरोग्य सांभाळा! 🌿💪