AarogyachiVaat

🌀 बायोहॅकिंग आणि आयुर्वेद – आधुनिक जीवनशैलीत प्राचीन ज्ञानाचा संगम प्रस्तावना आजच्या वेगवान, तणावग्रस्त आणि तंत्रज्ञानप्रधान जीवनशैलीत प्रत्येकजण आपली कार्यक्षमता वाढवू इच्छितो. मेंदू तीक्ष्ण राहावा, शरीर ऊर्जावान राहावं आणि आयुष्य अधिक निरोगी व दीर्घकाळ उपभोगता यावं यासाठी लोक वेगवेगळ्या पद्धती वापरत आहेत. ह्या शोधातूनच “बायोहॅकिंग” हा शब्द जगभर लोकप्रिय झाला आहे. 👉 परंतु, आश्चर्य म्हणजे बायोहॅकिंगचे अनेक तत्त्वे आयुर्वेदात हजारो वर्षांपूर्वीपासून सांगितलेले आहेत. बायोहॅकिंग म्हणजे काय? Biohacking = Biology + Hacking सोप्या भाषेत सांगायचे झाले तर, आपल्या शरीर-मनाच्या जैविक प्रक्रियांना ओळखून, लहान बदल करून कार्यक्षमता वाढवणे म्हणजे बायोहॅकिंग. उदा.: Intermittent fasting – कमी वेळेत खाणे, बाकी वेळ उपवास Brainwave entrainment – मेंदूच्या लहरी संतुलित करणे Cold showers / ice bath – रोगप्रतिकारशक्ती वाढवणे Nootropics supplements – मेंदूची कार्यक्षमता वाढवणारे पूरक आजच्या तरुण पिढीला बायोहॅकिंग हा “Superhuman performance” कडे जाण्याचा मार्ग वाटतो. आयुर्वेद...

🪔 गणपतीचे १० दिवस आणि आरोग्य – आयुर्वेदिक दृष्टिकोनातून प्रस्तावना गणपती बाप्पा मोरया! 🙏 महाराष्ट्रात गणेशोत्सव हा केवळ धार्मिक नव्हे तर सांस्कृतिक, सामाजिक आणि आरोग्यवर्धक पर्व मानला जातो. हे दहा दिवस म्हणजे आनंद, भक्ती, प्रसाद, उत्साह आणि एकत्र येण्याचा सण. पण याच वेळी आपल्या आहारशैलीत, झोपेत, दैनंदिन सवयींमध्ये मोठे बदल होतात. आयुर्वेदाच्या दृष्टीने पाहिले तर हे दहा दिवस आरोग्य टिकवण्यासाठी काही खास काळजी घेणं आवश्यक आहे. १. गणेशोत्सव आणि जीवनशैलीतील बदल रात्री जागरण (आरत्या, सांस्कृतिक कार्यक्रम, भेटीगाठी) जास्त प्रमाणात गोड पदार्थ (मोदक, लाडू, पेडे) जड आहार आणि कमी हालचाल आवाजाचा आणि गर्दीचा ताण 👉 हे बदल आरोग्यावर थेट परिणाम करतात – अपचन, अॅसिडिटी, डोळ्यांचा थकवा, निद्रानाश, ताण. २. पूजेत वापरले जाणारे पानफुलं आणि त्यांचे आरोग्यदायी गुण गणपती बाप्पाला अर्पण केल्या जाणाऱ्या प्रत्येक पानफुलाला एक औषधी महत्त्व आहे: दूर्वा (Doob grass) – मूत्रविकारावर औषध, शीतलता देणारी. बेलपत्र – पचन सुधारतं, शरीरातील उष्णता कमी करते. शमीपत्र – मानसिक शांतता देणार...

गणपती पूजेतिल सुगंध आणि आयुर्वेद 🌸 प्रस्तावना गणेशोत्सव हा महाराष्ट्रासह भारतभर साजरा केला जाणारा सर्वात लोकप्रिय उत्सव आहे. या उत्सवात पूजेत वापरले जाणारे सुगंधी द्रव्ये, फुले, धूप, अगरबत्ती, नैवेद्याचे सुगंध हे फक्त धार्मिक दृष्टिकोनातूनच नाही तर आयुर्वेदिक दृष्टीकोनातूनही अत्यंत महत्त्वाचे मानले गेले आहेत. आयुर्वेदात गंध म्हणजे सुगंध हा मन, शरीर आणि वातावरण शुद्ध करणारा घटक मानला जातो. 🌺 आयुर्वेदातील सुगंधाचे महत्त्व मनशांतीसाठी – आयुर्वेदात गंधेंद्रिय आणि मन यांचा थेट संबंध सांगितला आहे. सुगंधाने मन प्रसन्न राहते आणि ताण-तणाव कमी होतो. वातावरण शुद्धीकरण – धूप, लवंग, कपूर यांसारखे सुगंधी पदार्थ हवेतिल जंतू नष्ट करतात. आरोग्य संवर्धन – काही विशिष्ट सुगंध औषधी गुणधर्मांनी भरलेले असल्यामुळे शरीरात रोगप्रतिकारशक्ती वाढवतात. 🌸 गणपती पूजेत वापरले जाणारे प्रमुख सुगंध व त्यांचे आयुर्वेदिक फायदे 1. धूप व धूपकाष्ठ धूप जाळल्याने वातावरण शुद्ध होते. श्वसनमार्गातील संसर्ग कमी होतो. डास व कीटक दूर राहतात. 2. कपूर (Camphor) कपूराचा सुगंध मेंदूला ताजेतवाने...

गणेशोत्सव आणि आरोग्य: आयुर्वेदिक आहार नियम गणेशोत्सव हा महाराष्ट्रासह संपूर्ण भारतात उत्साहाने साजरा केला जाणारा सण आहे. या काळात घराघरांत बाप्पांची प्रतिष्ठापना, पूजा, आरती, मित्र-नातेवाईकांची भेटीगाठी, गोडधोड पदार्थ आणि प्रसादाचा आनंद घेतला जातो. परंतु या सर्व सणाच्या आनंदात आरोग्याची काळजी घेणेही तितकेच महत्त्वाचे आहे. कारण अति गोड पदार्थ, तेलकट-तुपकट आहार, कमी झोप आणि अनियमित दिनचर्या यामुळे शरीरात त्रास निर्माण होऊ शकतो. आयुर्वेद आपल्याला सांगतो की – “आहार हा औषध आहे” . योग्य पद्धतीने आहार घेतला, तर तो आपले आरोग्य राखतो; चुकीच्या पद्धतीने घेतला, तर तो आजारांना आमंत्रण देतो. म्हणूनच गणेशोत्सवात आपण आयुर्वेदिक आहार नियम पाळले, तर आनंद, ऊर्जा आणि चैतन्य द्विगुणित होईल. १. गणेशोत्सवातील पारंपरिक आहार आणि त्याचे आरोग्यदायी पैलू गणेशोत्सव म्हटले की मोदक , पुरणपोळी , लाडू , खिरी , सणासुदीचे फराळ हे पदार्थ आवर्जून केले जातात. यामध्ये काही पदार्थ आरोग्यास लाभदायक असले तरी काही अति प्रमाणात घेतल्यास शरीरावर विपरीत परिणाम करतात. उकडलेले तांदळाचे मोदक (उकडीचे मोदक): नारळ, गूळ, ता...

  🌿 गणपती पूजेत वापरले जाणारे पानफुलांचा आयुर्वेदिक अर्थ प्रस्तावना भारत हा आध्यात्मिक संस्कृतीचा देश आहे. देवपूजा ही आपल्या दैनंदिन जीवनाचा महत्त्वाचा भाग आहे. विशेषतः गणेशोत्सवाच्या काळात गणपती पूजेत वापरल्या जाणाऱ्या पानफुलांना केवळ धार्मिक नव्हे तर आयुर्वेदिक महत्त्वसुद्धा आहे. या पानफुलांचा उल्लेख प्राचीन ग्रंथांमध्येही आढळतो. आयुर्वेदानुसार, प्रत्येक वनस्पतीमध्ये औषधी गुणधर्म असतात, आणि म्हणूनच ती पूजेत वापरणे म्हणजे शरीर-मन शुद्ध ठेवण्याचा नैसर्गिक मार्ग आहे. या लेखामध्ये आपण गणपती पूजेत वापरल्या जाणाऱ्या पानफुलांचा आयुर्वेदिक अर्थ, त्यांचे आरोग्यदायी फायदे आणि आध्यात्मिक महत्त्व जाणून घेऊ. १) दूर्वा (दुब) 🌱 आयुर्वेदिक गुणधर्म: दूर्वा शीतल, रक्तशुद्धी करणारी आणि पचनक्रिया सुधारण्यास उपयुक्त आहे. औषधी उपयोग: रक्तस्त्राव थांबवण्यासाठी मूत्रविकारांवर रक्तदाब संतुलित ठेवण्यासाठी आध्यात्मिक महत्त्व: गणपतीला दूर्वा अत्यंत प्रिय मानली जाते. दूर्वेचा शीतल प्रभाव मनःशांती देतो. २) बेलपत्र 🍃 आयुर्वेदिक गुणधर्म: पित्तशामक, ज्वरनाशक व शरीर शुद्ध कर...

 गणपती बाप्पा आणि पर्यावरणपूरक आयुर्वेद 🌿🙏 प्रस्तावना “गणपती बाप्पा मोरया” या जयघोषाने महाराष्ट्रासह संपूर्ण भारतात वातावरण दुमदुमून जाते. गणेशोत्सव हा फक्त धार्मिक किंवा सांस्कृतिक सण नाही तर तो एक सामाजिक, पर्यावरणीय आणि आरोग्यदायी संदेश देणारा उत्सव आहे. गणपती हा बुद्धीचा, आरोग्याचा आणि समृद्धीचा देव मानला जातो. परंतु आजच्या काळात गणेशोत्सवाचा व्याप वाढताना आपण नकळत निसर्गाला हानी पोहोचवत आहोत – प्लॅस्टिक सजावट, प्लॅस्टर ऑफ पॅरिसच्या मूर्ती, रासायनिक रंग, मोठ्या प्रमाणावर होणारा ध्वनीप्रदूषण यामुळे पर्यावरण आणि आरोग्यावर गंभीर परिणाम होत आहेत. आयुर्वेद आपल्याला शिकवतो की – “यत् पिण्डे तत् ब्रह्माण्डे” – म्हणजेच जे शरीरात आहे तेच विश्वात आहे. म्हणजेच निसर्गाचे संतुलन हेच मानवाच्या आरोग्याचे संतुलन आहे. या लेखात आपण पाहू की गणपती उत्सव कसा पर्यावरणपूरक साजरा करता येईल आणि त्याच वेळी आयुर्वेदिक दृष्टिकोनातून आरोग्य, निसर्ग आणि अध्यात्म यांचा सुंदर संगम कसा साधता येईल. १. शाडूच्या मूर्ती व नैसर्गिक रंग गणपती बाप्पाची मूर्ती बनवण्यासाठी आजकाल मोठ्या प्रमाणावर Plaste...

गणपती उत्सवात आरोग्यदायी प्रसाद – आयुर्वेदिक दृष्टिकोनातून प्रस्तावना गणपती बाप्पा मोरया! 🙏 हिंदू धर्मातील सर्वात लोकप्रिय आणि आनंददायी सण म्हणजे गणेशोत्सव . हा उत्सव फक्त धार्मिक किंवा सांस्कृतिक दृष्टिकोनातून महत्त्वाचा नाही तर तो आरोग्य, पर्यावरण आणि समाजाच्या एकोप्याशीही जोडलेला आहे. गणपती बाप्पा आवडता पदार्थ म्हणजे मोडक . त्यामुळे प्रत्येक भक्त घराघरात बाप्पासाठी विविध प्रकारचे प्रसाद तयार करतो. परंतु आजच्या काळात, जिथे साखर, तळलेले पदार्थ आणि मैद्याचे अतिरेक झाले आहेत, तिथे या पारंपरिक प्रसादाकडे आयुर्वेदिक दृष्टिकोनातून पाहणे फार महत्त्वाचे आहे. आयुर्वेद सांगतो की – “जेवण हेच औषध असावे आणि औषध हेच जेवण असावे.” याच विचारातून आपण या लेखात पाहू की गणपती उत्सवातील पारंपरिक प्रसादाचे औषधी व पौष्टिक फायदे काय आहेत आणि आपण त्यात कोणते आधुनिक, आरोग्यदायी पर्याय समाविष्ट करू शकतो. गणपतीचे आवडते पदार्थ व त्यांचे आयुर्वेदिक फायदे १. मोदक – गोडीतला राजा 🍯🥥 गणपती बाप्पाला सर्वात प्रिय पदार्थ म्हणजे उकडीचे मोदक . परंपरेत मोदकाला “आनंदाचे प्रतीक” मानले जाते. घटक – ता...

  प्रस्तावना आजच्या आधुनिक आणि धावपळीच्या जीवनात प्रत्येक जण मानसिक ताण, चिंता, अनिद्रा, थकवा आणि एकाग्रतेच्या समस्यांनी त्रस्त आहे. तंत्रज्ञानाने आपले जीवन सोपे केले असले तरी याचा थेट परिणाम आपल्या मेंदूच्या कार्यक्षमतेवर होत आहे. याच पार्श्वभूमीवर ब्रेनवेव्ह थेरेपी हा एक अत्यंत महत्त्वाचा विषय ठरतो. मेंदूमध्ये सतत विद्युत् प्रवाह निर्माण होतो आणि त्यातून विशिष्ट प्रकारचे मेंदूचे तरंग (Brainwaves) निर्माण होतात. हे तरंग आपल्या विचारांवर, भावनांवर, स्मरणशक्तीवर, झोपेवर आणि अगदी आपल्या संपूर्ण आरोग्यावर प्रभाव टाकतात. आधुनिक विज्ञान जिथे EEG (Electroencephalography) च्या माध्यमातून मेंदूचे तरंग अभ्यासते, तिथेच आयुर्वेद मन, प्राण, चित्त आणि नादोपचार या संकल्पनांद्वारे मेंदूचा समतोल साधण्यावर भर देतो. १. ब्रेनवेव्ह म्हणजे काय? आपला मेंदू हा बिलियन न्यूरॉन्सनी बनलेला एक जाळं आहे. हे न्यूरॉन्स सतत एकमेकांना विद्युत् संकेत (Electrical impulses) देत असतात. यामुळे सूक्ष्म स्वरूपात कंपन आणि लहरी निर्माण होतात. यांनाच ब्रेनवेव्हस म्हणतात. ही तरंगे फ्रिक्वेन्सी (Hz – Hertz) मध्य...

Longevity Secrets – दीर्घायुष्य मिळवण्यासाठी आयुर्वेदिक आणि आधुनिक विज्ञानाचे गुपित प्रस्तावना   "दीर्घायुष्य" हा शब्द ऐकल्यावर आपल्याला केवळ जास्त वर्षे जगणं आठवतं, पण खरे तर त्याचा अर्थ आहे – आरोग्यदायी, ऊर्जावान आणि आनंदी जीवन जगणं . फक्त 90 किंवा 100 वर्षे आयुष्य असणं हाच उद्देश नाही, तर ती वर्षे आरोग्यपूर्ण, मानसिकदृष्ट्या स्थिर, रोगमुक्त आणि कार्यक्षमतेने भरलेली असावीत हेच खरे longevity चे तत्त्व आहे. आजच्या काळात आयुर्वेद आणि आधुनिक विज्ञान दोन्ही longevity विषयावर अभ्यास करत आहेत. आयुर्वेदात रसायण चिकित्सा , दिनचर्या , आचार्यांचे मार्गदर्शन आहे, तर आधुनिक विज्ञानात telomeres , DNA repair, stem cells , diet, intermittent fasting यावर संशोधन चालू आहे. चला तर मग पाहूया दीर्घायुष्याचे गुपित – आयुर्वेदिक व आधुनिक दृष्टिकोनातून. भाग १ – आयुर्वेदातील दीर्घायुष्याचं तत्त्वज्ञान १. रसायण चिकित्सा (Rasayana Therapy) आयुर्वेदात रसायण ही अशी चिकित्सा आहे जी शरीरातील धातू (tissues) मजबूत करते, रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवते आणि वृद्धत्वाची गती कमी करते. आमलकी (आवळा) –...

  फायबरमॅक्सिंग – सोशल मीडियावर झपाट्याने पसरलेला ट्रेंड आरोग्यासाठी किती योग्य? प्रस्तावना आजच्या डिजिटल युगात आरोग्यविषयक नवनवीन ट्रेंड्स दररोज समोर येतात. TikTok, Instagram, YouTube सारख्या सोशल मीडियावर नुकताच एक ट्रेंड प्रचंड गाजतोय – "फायबरमॅक्सिंग" . यात लोक जास्तीत जास्त फायबरयुक्त पदार्थ खाण्यावर भर देत आहेत. पण खरंच हा ट्रेंड आरोग्यासाठी योग्य आहे का? चला तर मग आयुर्वेदिक व आधुनिक विज्ञानाच्या दृष्टीने फायबरचे महत्त्व आणि मर्यादा जाणून घेऊ. फायबर म्हणजे काय? फायबर म्हणजे वनस्पतीजन्य अन्नामधील असा घटक जो आपल्या शरीरात पचत नाही, पण पचनक्रियेसाठी, आतड्यांच्या कार्यासाठी आणि संपूर्ण आरोग्यासाठी खूप महत्त्वाचा असतो. फायबरचे दोन प्रमुख प्रकार आहेत: Soluble Fiber (विद्रव्य तंतू): पाण्यात विरघळून जेलसारखा पदार्थ बनवतो. (ओट्स, सफरचंद, बीनस) Insoluble Fiber (अविद्रव्य तंतू): पाण्यात विरघळत नाही, पण शौचास मदत करतो. (गव्हाचे ब्रॅन, भाज्या, नट्स) फायबरमॅक्सिंग ट्रेंड म्हणजे काय? फायबरमॅक्सिंग म्हणजे जास्तीत जास्त फायबरयुक्त पदार्थ खाणे , कधी कधी आपल्या दैनंद...

🧠 पोट आणि मेंदूचं नातं – आयुर्वेद व आधुनिक शास्त्राच्या दृष्टिकोनातून प्रस्तावना       आपल्या शरीरात दोन महत्त्वाची केंद्रं आहेत – पोट (Gut) आणि मेंदू (Brain) . वरकरणी या दोन्हींचा काही संबंध नाही असं वाटतं. पण खऱ्या अर्थाने हे दोघं एकमेकांशी इतक्या घट्ट पद्धतीने जोडलेले आहेत की आजचं आधुनिक विज्ञानदेखील त्याला Gut-Brain Axis म्हणतं. आयुर्वेदातसुद्धा “सर्वे रोगा: मन्दाग्नौ” म्हणजे बहुतेक आजारांची मुळे पचनशक्तीच्या बिघाडात आहेत, असं स्पष्टपणे सांगितलं आहे. म्हणजेच प्राचीन शास्त्र असो वा आधुनिक विज्ञान – दोन्ही मान्य करतात की पोट आणि मेंदू यांचं नातं आरोग्याचं गुपित आहे. या लेखात जाणून घेऊ – पोट-मेंदूचं नातं कसं कार्यरत असतं? आयुर्वेदिक दृष्टिकोनातून त्याचं स्पष्टीकरण आधुनिक शास्त्र काय सांगतं? दैनंदिन जीवनात संतुलन राखण्यासाठी उपाय पोट आणि मेंदूचं नातं म्हणजे काय? आपल्या पोटात १०० ट्रिलियनहून अधिक सूक्ष्मजीव (Gut Microbiome) राहतात. हे सूक्ष्मजीव पचन, पोषण शोषण, रोगप्रतिकारशक्ती आणि हार्मोन्सवर नियंत्रण ठेवतात. मेंदू व पोट यांच्याम...

 प्रस्तावना    आपल्या शरीरात आपण एकटेच राहतो असं आपल्याला वाटतं, पण खरं तर आपण कोट्यवधी सूक्ष्मजीवांसोबत राहतो. मानवी शरीरात साधारण १०० ट्रिलियनपेक्षा जास्त सूक्ष्मजीव असतात. हे जीवाणू, फंगस, विषाणू व इतर सूक्ष्मजीव एकत्रित मिळून जे साम्राज्य तयार करतात त्यालाच मायक्रोबायोम (Microbiome) असं म्हटलं जातं. त्यापैकी सर्वात महत्त्वाचा भाग म्हणजे गट मायक्रोबायोम – पोटात राहणारे सूक्ष्मजीव. पचन, रोगप्रतिकारशक्ती, मेंदूचे कार्य, त्वचेचं आरोग्य, लठ्ठपणा, मानसिक स्थिती – या सर्वांवर या मायक्रोबायोमचा खोल परिणाम होतो. आयुर्वेदात याचं मूळ अग्नि, आहार रस, त्रिदोष, ओज या संकल्पनांमध्ये दडलेलं आहे. मायक्रोबायोम म्हणजे काय? Microbiota म्हणजे शरीरात राहणारे सूक्ष्मजीव (जिवाणू, फंगस, व्हायरस). Microbiome म्हणजे त्या सर्वांचा एकत्रित समुदाय + त्यांचं जीनोम. मानवी शरीरातील पेशींइतकेच सूक्ष्मजीव आपल्या शरीरात आहेत – म्हणजे आपण अर्धे मानवी पेशी आणि अर्धे सूक्ष्मजीव! गट मायक्रोबायोम (Gut Microbiome) आपल्या पोटात आणि आतड्यांत लाखो प्रकारचे जीवाणू राहतात. त्यांची मुख्य का...

  मानवी शरीरातील बायोलॉजिकल घड्याळ – शरीराची वेळेनुसार बदलणारी कार्यप्रणाली (Circadian Rhythm) आणि आयुर्वेदिक दृष्टीकोन प्रस्तावना   मानवी शरीर ही निसर्गाची सर्वात अद्भुत निर्मिती मानली जाते. प्रत्येक अवयव, प्रत्येक पेशी ठराविक शिस्तीत, ठराविक वेळापत्रकानुसार काम करत असते. आपण या नैसर्गिक वेळापत्रकाला बायोलॉजिकल घड्याळ (Biological Clock) किंवा सर्केडियन रिदम (Circadian Rhythm) म्हणतो. आज आधुनिक विज्ञानाने हे सिद्ध केले आहे की शरीरातील हार्मोन्स, झोप-जागृतीची वेळ, पचन, मेंदूचं कार्य, अगदी मनःस्थिती सुद्धा या घड्याळाशी जोडलेली आहे. विशेष म्हणजे आयुर्वेदात हजारो वर्षांपूर्वीच या तत्त्वांचा उल्लेख दिनचर्या आणि ऋतुचर्या या संकल्पनांमधून आढळतो. या लेखात आपण जाणून घेऊया – बायोलॉजिकल घड्याळ म्हणजे नेमकं काय? शरीर कसं वेळेनुसार बदलतं? आधुनिक विज्ञान व आयुर्वेद यात काय साम्य आहे? आयुर्वेदिक दिनचर्या आणि सर्केडियन रिदम कसे जुळतात? आरोग्य सुधारण्यासाठी काय करायला हवं? बायोलॉजिकल घड्याळ म्हणजे काय? बायोलॉजिकल घड्याळ म्हणजे शरीरात घडणाऱ्या २४ तासांच्या चक्र...

कलर थेरपी – रंगांचा आपल्या मूड आणि आरोग्यावर होणारा प्रभाव प्रस्तावना आपल्या आजूबाजूला असणाऱ्या प्रत्येक गोष्टीत रंग असतात – निसर्गातील झाडं, फुलं, आकाश, पाणी, अगदी आपले कपडे आणि घरातील भिंती देखील. हे रंग फक्त डोळ्यांना सुंदर भासवणारे नसतात, तर आपल्या शरीरावर, मनावर आणि भावनांवर खोल परिणाम करतात. या परिणामांचा अभ्यास करून विकसित झालेली पद्धत म्हणजेच कलर थेरपी किंवा क्रोमोथेरपी . आयुर्वेदातही रंगांना विशेष महत्त्व दिलं आहे. प्रत्येक रंग हा विशिष्ट उर्जा, भावनिक अवस्था आणि शारीरिक कार्याशी जोडलेला मानला जातो. म्हणूनच काही रंग आपल्याला शांत करतात, काही रंग प्रेरणा देतात, तर काही रंग ऊर्जा वाढवतात. कलर थेरपी म्हणजे काय? कलर थेरपी म्हणजे वेगवेगळ्या रंगांच्या प्रकाशाचा उपयोग करून शरीर आणि मन संतुलित करण्याची पद्धत. याला क्रोमोथेरपी असंही म्हणतात. प्राचीन इतिहास : इजिप्त, भारत आणि चीनमध्ये हजारो वर्षांपूर्वी मंदिरांमध्ये व उपचार केंद्रांमध्ये रंगीत प्रकाशाचा उपयोग केला जात असे. आधुनिक काळात : आता कलर थेरपी मानसोपचार, योग, ध्यान, इंटीरियर डिझाईन, आर्ट थेरपी आणि फॅशनमध्येही मो...

  ✨ आयुर्वेद आणि न्यूरोसायन्स – मंत्र आणि ध्वनीचा मानसिक आरोग्यावर परिणाम 🕉️🧠 1. प्रस्तावना   आधुनिक युगात ताण, चिंता, नैराश्य, झोपेच्या समस्या वाढत चालल्या आहेत. लोक औषधांपेक्षा नैसर्गिक उपचार आणि मन:शांतीच्या पद्धतींकडे वळत आहेत. मंत्रोच्चार आणि ध्वनीचिकित्सा (Sound Healing) ही भारतीय परंपरेतून आलेली पण आता न्यूरोसायन्सनेही सिद्ध केलेली पद्धत आहे. 2. मंत्र आणि ध्वनी – आयुर्वेदिक दृष्टीकोन नादयोग – “नाद म्हणजेच विश्वाचा आरंभ” (शिवसूत्र). मंत्र = मन + त्राण → मनाचं रक्षण करणारा ध्वनी. प्राणायामासोबत मंत्र उच्चार केल्यास मन-शरीर संतुलन साधतं. आयुर्वेदिक शास्त्रात मंत्रोपचार रोगनिवारणासाठी महत्त्वाचा मानला आहे. 3. न्यूरोसायन्समध्ये ध्वनीचं स्थान मेंदूतील न्यूरॉन्स ध्वनीला वेगवेगळ्या प्रकारे प्रतिसाद देतात. EEG (Electroencephalogram) द्वारे मंत्रजपावेळी अल्फा वेव्ह्स आणि थेटा वेव्ह्स वाढतात → relaxation & deep focus. HRV (Heart Rate Variability) सुधारतो → ताण कमी होतो. fNIRS (Functional Near-Infrared Spectroscopy) ...